Verspreid over het uitgestrekte grondgebied van onze stad liggen tal van historische en toeristische hoogstandjes die de Genkse ziel mee hebben geboetseerd. Nieuwsgierige bezoekers uit Genk en van ver daarbuiten vinden er de vitaminen die hen sterken en verheffing die hen treft. Onder de deskundige leiding van de plaatselijke gids Peter Firman verkennen we het kerkgebouw en de indrukwekkende geschiedenis van de Oekraïense Grieks-katholieke kerk in Waterschei.
Van de beeldende traditie die het katholicisme eigen is, krijgt een bezoeker aan de kerk in de loop van een geleid bezoek verschillende staaltjes te zien. ‘Bij ons geldt het principe dat het heilige slechts kan worden voorgesteld door schoonheid.’ Gids Peter Firman wijst bij het binnentreden van het kerkschip meteen naar een zwarte lijkwade die veilig opgeborgen hangt achter glas. Het met gouden draad geborduurde doodsgewaad wordt op het altaar gelegd vanaf Witte Donderdag en ligt daar tijdens de dagelijkse liturgische viering tot Pasen. ‘In die periode is er elke dag een mis, waarbij het kleed door de gelovigen wordt gekust. Na Pasen wordt het opnieuw opgeborgen.’
Iconen
Voor je het kerkschip binnengaat, passeer je in het voorportaal aan de linkerzijde het baptisterium, de doopkapel. Tegenover de koperen doopvont straalt je een ingetogen tafereel vanop een kleurrijk icoon uit Zuid-Oekraïne tegemoet, waarop de patroonheilige van de kerk Sint-Jan de Doper staat afgebeeld. In zijn hand rust een doopvont in de vorm van een kelk waarin het kindje Jezus wordt gedoopt.
‘Het kunstzinnige klapstuk van deze kerk is zeker de iconostasewand. Die scheidt het wereldse gedeelte waarin de gelovigen zitten en de consecratieruimte’, leert Peter. ‘Achter die wand komen enkel de priester, de diaken en de misdienaars.’ Midden in de wand zit de ‘keizerspoort’, die tijdens de viering enkel wordt gebruikt door de priester en rijkelijk is versierd met iconische beeltenissen van de vier evangelisten en de Maria Boodschap. ‘De misdienaars en de diaken bedienen zich van de beide deuren links en rechts’, vult Peter aan. De linkerdeur is getooid met een icoon van de aartsengel Gabriel, de rechterdeur met een van de aartsengel Michael. Verdere iconen tonen onder meer het Laatste Avondmaal, Kerstmis, de doop van Jezus in de Jordaan en de Deësis, de aanbidding van Christus. De wand van de hand van zuster Elisabeth van de priorij Schotenhof is een van de oudste van België in zijn soort.
Zo ver het oog reikt, spelen achter de wand iconografische muurschilderingen op je netvlies, onder andere van de H. Triniteit en het offer van Melchisedek.
Byzantijnse glasramen
‘Uit Oekraïne komt het zeldzame en prachtige gebruik overgewaaid om iconen op glas te schilderen’, wandelt Peter verder naar de sacristie. In het heiligdom zijn onder anderen Gregorius de Theoloog (329-390) en Athanasius de Grote (295-373) zo vereeuwigd. Ook de ramen in het kerkschip tonen belangrijke historische figuren, zoals de H. Constantijn, de keizer van het Oost- en West-Romeinse Rijk van 312 tot 337. De H. Barbara als patrones van de mijnwerkers valt als icoon met mijnlamp en beschermende hand te bewonderen. De glas-in-loodramen zijn gemaakt door Armand van Rompaey.
Josif Slipyj
‘Tot 1984 bevond de Oekraïense kapel zich naast de Familiazaal in Hoevenzavel. In dat jaar zette onze goede pater Otto Goovaerts onze vzw H. Sophia op weg naar de aankoop van een vroeger logementshuis dat de naam Hotel Terminus droeg. Dat hebben we verbouwd en daarin deze kerk gevestigd’, diept Peter een stukje ontstaansgeschiedenis op. ‘Naar aanleiding van de 1000-jarige kerstening van Oekraïne richtten we in 1988 het Jozef Slipyj Center op. Aartsbisschop Slipyj van Lviv sleet liefst achttien jaar in een Russisch strafkamp nadat de communisten de Oekraïense Grieks-katholieke kerk liquideerden in 1945.’ Slipyjs onverzettelijkheid om zich te schikken naar de wensen van Stalin werd beëindigd na voorspraak van paus Johannes XXIII. ‘Slipyj richtte de lekenbroederschap H. Sophia op, waarvan onze vzw de Vlaamse tak is.’
Benedenverdieping
Op verschillende plaatsen in de kerk kom je beeltenissen van kardinaal Slipyj tegen, zoals in het glasraam in de hal en op een indrukwekkende muurschildering van Buryak in de kelder van de kerk. ‘De grote en bekende Oekraïense kunstenaar Borys Buryak heeft op vraag van ons twee muurschilderingen gemaakt. Een daarvan toont kardinaal Slipyj in het gezelschap van onder anderen kardinaal Huzar. De schildering verbeeldt de vier pijlers van onze geloofsgemeenschap: de religieuze overheid, het daaraan ondergeschikte kerkgebouw, de leken en de mijnen die voor ons de aanleiding vormden in de jaren veertig om naar Genk te komen.’ Op de andere muurschildering geeft Buryak uiting aan geloof, hoop en liefde.
Benieuwd?
‘Elke zondag en op feestdagen zijn mensen welkom om de mis bij te wonen. We vragen wel respect te hebben voor de Byzantijnse liturgie. Als je gewoon doet wat de rest doet, zit je zeker goed’, lacht Peter. Daarnaast voorziet hij ook geleide bezoeken in de kerk. Wie graag een keer langsgaat, neemt het best contact op met de toeristische dienst van Genk:
C-mine 10 bus 2
089 65 44 90
