In de corona-editie (mei 2020) van de Horizon brachten we het eerste stuk in de nieuwe reeks 'Muzen uit Genk'. Het ingekorte stuk haalde de papieren Horizon, de volledige tekst kan je hier lezen, aangevuld met extra foto's.
Verspreid over het uitgestrekte grondgebied van onze stad liggen tal van historische en toeristische hoogstandjes die de Genkse ziel mee hebben geboetseerd. Nieuwsgierige bezoekers uit Genk en van ver daarbuiten vinden er de vitaminen die hen sterken en verheffing die hen treft. Onder de deskundige leiding van stadsgids Edith Buntinx en Jaak Luys van Natuurpunt trokken we (digitaal) naar De Maten en de Slagmolen, die een soort toegangspoort vormt tot het natuurgebied.
Een titel als ‘groenste centrumstad van Vlaanderen’ moet je verdienen. Aan boord van een luchtballon of een sportvliegtuigje ziet Genk eruit als een enorm bos dat hier en daar wordt onderbroken door wat industrie en woongebied. Eind 1800 wist De Maten gevrijwaard te blijven van de oprukkende industrialisering van de viskweek. ‘De Maten is echt een onversneden stukje natuur. Ongerept en authentiek’, stipt Edith aan. Zelf woont ze nog maar vier jaar in Genk. ‘Mijn liefde voor De Maten kreeg ik ten dele via mijn schoonvader Jos Buntinx. Die maakte als landschapsschilder tal van mooie etsen van de streek. Het eerste stukje Genk waar ik zelf mijn tanden in zette, was meteen ook een van de oudste: de Slagmolen.’
Matenpoort
In de Slagmolen ontbolstert zich het dorp dat diep verscholen zit in de grote stad die Genk in de loop van de vorige eeuw is geworden. Aan de rand van het Kempens Plateau werd eeuwen geleden een watermolen gebouwd. En dat is logisch: de Stiemer- en de Dorpsbeek droegen voldoende water aan om een molen draaiende te houden. ‘Wist je trouwens dat de waterstand in Hasselt in de zestiende eeuw lager was dan die in Genk? En dat Hasseltse wevers daarom hun volmolen rond 1523 bouwden op de plaats waar nu de Slagmolen ligt?’ Een volmolen is een industriemolen om de structuur van wollen stoffen dichter te maken. ‘In 1612 volgde de omslag naar oliewinning uit lijnzaad en in 1834 werd het een korenmolen’, vult Edith aan.
De sinds 1995 beschermde Slagmolen noemt Edith de toegangspoort tot het panoramische bomenlandschap dat verder dan het oog reikt en zich van daaruit ontvouwt tot aan het Albertkanaal. ‘De Maten zoek ik op wanneer mijn drang naar goede lucht het grootst is.’ Je vindt er een ongekunstelde compositie van groen, struiken, beekjes en vijvers. De Maten situeert zich in het stroomgebied van de Stiemerbeek. ‘Die slingert zich als een groene corridor door onze stad en verbindt De Maten met de rest van Genk’, stelt Edith.
Ketting van wijers
Als een van de oudste natuurgebieden van Vlaanderen maakt De Maten sinds 2019 deel uit van het vijvercomplex De Wijers. Over de Augustijnenvijver en zijn bonte bewoners, aan de rand van het Kanaal op de grens met Diepenbeek, tuur je uit via een vogelkijkwand, een realisatie van Natuurpunt, dat het hele gebied in beheer heeft.
‘Als beheerders van dit gebied hebben we het cascadesysteem van nabij leren kennen’, vertelt Jaak Luys van het Natuurpunt-beheerteam van De Maten. Met het oog op de viskweek legden heideboeren in de vroege Middeleeuwen met schop en kruiwagen dijken aan tussen duinenruggen, dwars over de beek die daar stroomde. De eerste vijvers die zo tot stand kwamen, werden later tot een vijvercomplex in een cascadesysteem uitgebouwd. ‘De ingenieuze werking daarvan verbluft ons!’, bewondert Jaak zo veel kennis uit het pre-technologische tijdperk. ‘Sluisjes, overlopen en aanvoerbeekjes zorgen voor een controleerbaar geheel, gericht op de visteelt.’
‘Geleide wandelingen nemen bezoekers mee naar zulke plaatsen en leren hen op een andere manier naar al dat natuurschoon te kijken’, vertelt Edith. Aan bewegwijzerde wandelpaden is er overigens geen gebrek. Niet minder dan zes verschillende wandelroutes en een boeiende fietstocht laten je proeven van wat De Maten en de Slagmolen te bieden hebben.
Wemelend landschap
De Maten onderscheidt zich onder andere door hun immense diversiteit op zo’n compacte oppervlakte. Habitats van duinen, heide, graslandjes, broekbosjes en vijvers vol leven rijgt het landschap aan elkaar. Wemelen doen ook de talloze beschermde vogelsoorten in dit moeraslandschap, zoals het woudaapje, de roerdomp, de waterral, de zilverreiger, de kleine karekiet, de rietgors en de blauwborst. Ook bijzonder zijn de hei- en boomkikker en de rugstreep- en knoflookpad en de verschillende soorten libellen en vlinders, die zich thuis voelen in de buurt van vijvers, poelen, grachtjes en waterlopen.
De vermoede stilte in dit indrukwekkende landschap is een misvatting: niet minder dan vijftig solitaire bijensoorten hebben van de kale duinen in Genks mooiste hun thuis gemaakt. En sommige heischrale graslandjes herbergen ruim 25 soorten per vierkante meter.
Meer info
